Mjalti është lëndë ushqimore me shije shumë të veçantë, që prodhohet nga bletët dhe përpunohet nga njeriu.
Ai është një ushqim shumë i rëndësishëm për cilësitë dietetike dhe terapeutike që zotëron.
Prodhimi i mjaltit fillon nga nektari i luleve, që vetë bletët e mbledhin, e transformojnë, i shtojnë lëndë specifike, e magazinojnë dhe e lënë të maturohen në hojet e zgjojeve.
Sa më sipër, konstatohet që mjalti është produkt shumë kompleks, që ndryshon ndjeshëm përbërjen e tij në lidhje me origjinën e florës, zonës dhe kushteve klimatike.
Në këtë kuptim është normale të flasim për lloje mjalti. Diferencat midis llojeve të mjaltit varen nga cilësia dhe sasia e bimëve që lulëzojnë dhe prodhojnë nektarin, në të njëjtën periudhë të vitit. Në varësi të stinëve të vitit, sipas vendit dhe kulturave bimore, prodhohet mjaltë që ka vlerë të ndryshme tregtare. Kështu, prodhohet mjaltë me aromë livadhi, pylli, mali, bliri etj.
Edhe në lidhje me shijen ka shumëllojshmëri mjalti. Ka mjaltë të ëmbël, pikant, me shije pak të hidhur etj. Mjalti më i ëmbël është ai që rrjedh nga rozmarina, nga portokalli, ndërsa mjalti që rrjedh nga pelini është i hidhur.

Mjalti mund të konsiderohet si produkt shtazor dhe bimor, sepse ai rrjedh nga nektari i luleve, por përpunohet nga bletët. Për të prodhuar 1 kg mjaltë, bletët duhet të bëjnë rreth 50 000 fluturime për të mbledhur nektarin në miliona lule.

Mjalti dhe vlerat e tij
Mjalti përmban Vitaminë B1, B2, A, niacinë dhe midis lëndëve minerale, kalcium, fosfor, hekur, magnez etj., që vijnë nga nektari në raport me llojshmërinë e luleve. Një kg mjaltë përmban 3000 kalori. Mjalti asimilohet nga organizmi në mënyrë ideale dhe përbërja kimike e tij është në raport të drejtë me cilësinë e nektarit që bleta disponon.

Karakteristikat organo-leptike (ngjyra, era, shija, densiteti, kokërzimi, etj.) të mjaltit, varen nga llojshmëria e luleve që kanë bimët, nga të cilat prodhohet nektari si dhe nga klima dhe stina e vitit. Kjo shpjegon përse mjalti ka ngjyrë të ndryshme si, të verdhë të hapur, të verdhë intensive dhe deri me nuanca jeshile. Aroma e mjaltit është e lidhur me praninë e lëndëve volative që rrjedhin nga lulet, prandaj disa lloje mjalti janë tepër aromatikë krahasuar me disa lloje të tjera që nuk kanë aromë të fortë.

Mjalti është njohur dhe përdorur si ushqim i shëndetshëm dhe kurativ nga njerëzimi qysh në lashtësi nga popujt e ndryshëm të botës. Faraonët e kanë përdorur mjaltin si pije dhe si pomadë për shërimin e shumë sëmundjeve.

“Babai i mjekësisë”, Hipokrati, mjaltin e ka përdorur si ilaç bazë në kurimin e shumë sëmundjeve. Edhe stërgjyshërit tanë ilirë, si fisi dardanëve, taulantëve, albanëve, etj., kanë qënë kultivues të mirë të bletëve. Qysh prej lashtësisë mjaltëzat e vendit tonë ishin bërë të njohura dhe jashtë kufijve të Ilirisë.

Vështirë se ka ndonjë vend në botë ku mjalti nuk dëshirohet. Mjalti, që gjermanët e quajnë Honing, Italianët Miele, Francezët Miel, etj. dhe që tingëllon shumë më bukur në gjuhën shqipe “mjaltë”, dëshirohet jo vetëm për shkak të shijes dhe të mirave shëndetësore që ofron, por ajo që e bën më të popullarizuar është lehtësia e konsumimit të tij. Mjalti konsiderohet si ushqimi biologjikisht më i freskët, për këtë arsye mund ta konsumojmë në mënyrë të drejtëpërdrejtë apo të tretur në qumësht, lëng frutash, ujë, mund t’i hedhim edhe kanellë si dhe barishte të tjera për ta bërë ilaç.

A prishet mjalti?

Pasi largohet nga kosheret, mjalti ngurtësohet dhe bëhet më i qartë, proces ky që favorizohet nga prania e temperaturave të ulëta dhe kushtëzohet nga sasia e sakarozës e pranishme në të. Por nëse sasia e sakarozës është më e vogël se niveli në të cilin ndodh dukuria, kristalizimi  mund të ndodhë edhe pas një viti ose mund të mos ndodhë fare. Rekomandohet që mjalti të mbahet në mjedise me ajër të thatë.

Hyrja e ajrit nga jashtë është një dukuri që duhet të evitohet sepse çon shumë shpejt drejt procesit të kristalizimit të mjaltit. Mjalti karakterizohet nga përmbajtja e faktorëve “pengues” si ph i ulët, fuqia antibiotike dhe presioni i madh osmotik, që e bëjnë të pamundur zhvillimin e mikroorganizmave në mjalt. Mjalti është çudi, sepse nuk prishet. Arkeologët kanë zbuluar se kavanozat e vjetra të mjaltit në varret egjiptiane ishin ende të shijshme!

Si të gjitha produktet biologjike komplekse edhe mjalti është objekt i ndryshimeve me natyrë kimike, biologjike që e pakësojnë vlerën ushqyese dhe mund të prishin karakteristikat organo leptike të tij. Shkak kryesor për këto ndryshime janë disa maja osmofile, të cilat rriten në sipërfaqe, ku produkti ka lagështinë më të madhe dhe për një kohë të shkurtër përshtaten me përqëndrimet e larta të sheqerit. Ndryshimet në mjaltë karakterizohen nga një proces fermentativ shumë i ngadalshëm që zgjat disa muaj dhe çon në çlirimin e disa lëndëve, që i japin produktit një shije të ndryshme dhe një errësim që është i dukshëm dhe në sipërfaqe shfaqet një shtresë shkume. Në mjaltin shumë të vjetëruar, pakësohen veçoritë antibiotike dhe nga aktiviteti enzimatik, produkti zhvlerësohet sepse dobësohen karakteristikat organo leptike të tij. Nuk njihen toksinfeksione ushqimore nga konsumi i mjaltit. Disa studime kanë konfirmuar se stafilokokët patogjenë mund të jetojnë deri në 20 ditë në mjaltë, ndërsa mikroflora banale jo më shumë se një ditë dhe ky fakt i atribuohet aftësisë antibiotike dhe antiseptike të mjaltit. Por mjalti mund të provokojë intoksikacione kur bletët kullosin në lule që përmbajnë lëndë toksike, ndërmjet të cilave më e përmendura është andrometotoksina, që provokon edhe në ditët tona toksiinfeksione ushqimore në SHBA, Brazil, Afrikë dhe më pak në Evropë.
Mjalti i konservuar me kalimin e kohës mund të vjetërohet dhe si rezultat, ai pëson ndryshime dhe transformime, të cilat në shumicën e rasteve ndodhin nga prania e temperaturave të larta  ku mjalti mbahet.
Mjalti është produkti biologjik që jeton me vite. Gjatë vitit të parë, ngjyra e mjaltit  fillon të theksohet ndërsa në vitin e dytë, ajo errësohet. Sot në botë, fatkeqësisht, përdoret një sistem i tërë, i cili realizon sofistikimin apo falsifikimin e mjaltit. Mënyra më e përhapur është ajo e përdorimit të shurupit të sheqerit. Bletës çfarëdo që t’i japësh, reçel, shurup misri apo sheqeri, ajo e kthen në mjaltë. Duhet të konsiderojmë faktin se nëse sheqeri jepet deri në muajin e tretë, me qëllimin e rritjes së bletës së vogël, nuk ngelet asnjë gjurmë sheqeri në mjaltin që merret në muajin e shtatë apo të tetë.

Këshilla:
Mjalti nuk këshillohet të mbahet në frigorifer sepse thith lagështirën
Mjalti i ambalazhuar ruhet mirë në temperaturën 150 C.
Mjalti origjinal ka një aromë të veçantë si esencë dhe kjo ndihet më shumë kur e presim mjaltin apo kur hapim kapakun e enës me mjaltë
Konsumatorët duhet të zgjedhin mjaltin e parë
Ngrënia e rregullt e mjaltit, ndihmon në forcimin e memories dhe rrit imunitetin, si dhe forcon fizikisht organizmin, atribuar kjo, vetive antioksiduese që përmban.
Zëvendësoni sheqerin me mjaltin kur pini qumësht, kos apo çaj. Mjalti është më i dobishëm se sheqeri, sepse asimilohet më mirë, ka aromë të shkëlqyer dhe i jep shumë energji organizmit.

Përdorimet:
Preferohet që mjalti të përdoret i holluar me ujë, në mënyrë që të bëhet përvetësimi i lëndëve të tij sa më mirë. Po kështu preferohet që të merret një orë para ngrënies ose tre orë pas ngrënies. Doza e lejuar e mjaltit është 60-100 gr në ditë dhe jo më shumë. Preferohet që mjalti të përdoret në sasi të vogla dhe në periudha të ndara kohore.

Sigurisht, nuk mund të lëmë pa përmendur përdorimin e mjaltit edhe në kulinari për përgatitjen e ëmbëlsirave, pijeve apo salcave të ndryshme etj. Me mjaltin përgatisim sallatat e frutave, shoqërojmë petullat dhe krepat në mëngjesin e së dielës, përgatisim biskotat për çajin e pasdites etj.
Sigurisht që të gjithë jemi mësuar t’i japim shije sallatës me mënyrën e thjeshtë, por të këndshme dhe të shëndetshme me kripë, uthull apo limon dhe vaj ulliri. Ndonjëherë kemi nevojë për më tepër larmishmëri shijesh në tryezat tona.
Sot mjalti ka gjetur një përdorim të gjerë në industrinë farmaceutike dhe kozmetike për vetitë e tij antiseptike dhe antibiotike. Mjalti mbron lëkurën nga rrudhosja dhe ruan freskinë e saj. Kremrat e përbërë nga mjalti me imputet e mrekullueshme të hojeve të bletës, kombinuar edhe me koncentrate mineralesh, i japin lëkurës hidratim dhe shkëlqim shumë të veçantë.
Shumë preparate farmaceutike kanë në përbërjen e tyre mjaltin si psh. spray për infeksionet e rrugëve të sipërme të frymëmarrje, të aparatit tretës etj.
Me të drejtë në SHBA, mjalti quhet “Mrekullia e shekullit”.